Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft op dit moment onvoldoende bevoegdheden om de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van ProRail als zelfstandig bestuursorgaan (zbo) te waarborgen. Om dit wél te kunnen, dient bestaande regelgeving te worden aangepast. Dat blijkt uit een uitvoerings- en handhavingstoets van ACM op het wetsvoorstel ter implementatie van het Vierde Spoorwegpakket.

Eind vorig jaar besloot het kabinet om ProRail om te voren van een Besloten Vennootschap (BV) naar een zbo. Het kabinet verwacht daarmee beter te kunnen sturen op de financiën en prestaties van de spoorbeheerder. ProRail is nu een BV met een eigen raad van commissarissen. In de nieuwe structuur valt het bedrijf onder de directe verantwoordelijkheid van het ministerie. De verwachting is dat de omvorming van ProRail tot zbo in 2021 gereed is.

ACM controleert als marktautoriteit of Nederland EU-regelgeving op de juiste wijze heeft geïmplementeerd en kijkt daarbij ook of organisatorische wijzigingen, zoals de omvorming van ProRail tot zbo, hieraan voldoen. Het Vierde Spoorwegpakket bestaat uit diverse Europese richtlijnen en verordeningen met als doel om één Europese spoorwegruimte tot stand te brengen.

EU-regelgeving

In de Europese regelgeving zijn extra waarborgen gecreëerd voor de onafhankelijke uitvoering van het beheer van de spoorweginfrastructuur door ProRail. In de gewijzigde Europese richtlijn is het toezicht van ACM op twee punten uitgebreid. In de eerste plaats dient de ACM toezicht te houden op het voorkomen van belangenconflicten. In de wet of het instellingsbesluit kunnen ‘specifieke waarborgen worden opgenomen ter voorkoming van belangenconflicten’.

Het is volgens ACM mogelijk om hierover eisen vast te leggen in de Spoorwegwet, beheersconcessie, interne compliance-regelingen of in arbeidsovereenkomsten. Het toezicht houden wordt hierdoor echter wel ‘complexer’. De marktautoriteit wijst erop dat het toezicht zich moet richten op ‘het bestaan en de werking van adequate beheersmaatregelen’ in de organisatie van ProRail ‘om belangenconflicten te voorkomen’.

De tweede wijziging in de richtlijn is dat ACM ook toezicht moet houden op een onafhankelijke en onpartijdige uitvoering van de verkeersleiding en de onderhoudsplanning. Dit moet onderdeel gaan uitmaken van het ‘Besluit capaciteitsverdeling hoofdspoorweginfrastructuur’ en ‘Besluit spoorverkeer’.

Controle naleving wetgeving

Een aantal specifieke bepalingen is al geïmplementeerd in de gewijzigde Spoorwegwet door voorschriften te verbinden aan de concessie van ProRail. ACM houdt echter niet direct toezicht op de concessie van ProRail, waardoor de marktautoriteit geen bevoegdheid heeft om ervoor te zorgen dat de bepalingen hierin worden nageleefd.

ACM signaleert daarom risico’s in de handhaving op de regelgeving. De organisatie wijst erop dat het ministerie de regels verder moet uitwerken. ACM dient direct toezicht te kunnen houden op de naleving van concessie-eisen door ProRail. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft in reactie op de uitvoerings- en handhavingstoets aangegeven de regels aan te passen zodat ProRail in de nieuwe structuur zijn taken onafhankelijk en onpartijdig kan uitvoeren.

Bekijk hier de resultaten van de uitvoerings- en handhavingstoets.