ProRail heeft het onderzoek afgerond naar de brand in de goederentrein die hybride auto’s vervoerde bij Etten Leur, op 14 september vorig jaar. Uit het onderzoek blijkt dat de brand ontstond door een bovenleidingbreuk. Die breuk ontstond evenwel op een plek waar een ‘bijdraad’ was geplaatst, bij wijze van spoedreparatie. “Het plaatsen van bijdraden is niet meer toegestaan, omdat deze reparatiemethode tot grotere schade en meer hinder leidt op het moment dat de draad daar toch breekt. Bovendien is er dan een verhoogd risico dat die bijdraad wordt meegesleept door de stroomafnemer van de trein”, zo stelt ProRail in het onderzoeksrapport.

Grote vraag is nu vanaf wanneer het repareren van bovenleidingen door middel van het plaatsen van een bijdraad al niet meer is toegestaan. Dat wordt niet duidelijk uit de onderzoeksresultaten die ProRail heeft gepubliceerd. Mocht het plaatsen van een bijdraad al vóór het incident bij Etten-Leur verboden zijn geweest, dan heeft dat mogelijk consequenties voor de aansprakelijkheid voor de schade die ontstond bij het ongeluk. SpoorPro heeft daar inmiddels vragen over gesteld bij ProRail.

ProRail stelt in haar publicatie over het onderzoek dat het op ongeoorloofde wijze repareren van de bovenleiding mogelijk de oorzaak was van het incident, maar zeker de omvang van de brand in de autotrein heeft verergerd. “De bovenleiding brak op de plek waar een ‘bijdraad’ was geplaatst. De leiding viel op de trein, raakte verstrikt in de stroomafnemer en werd over een lengte van 800 meter meegetrokken door de trein”, schrijft ProRail.

De Wet van Murphy voltrok zich daarna verder, zo concludeert het onderzoek. “Omdat de bovenleidingdraad nog onder spanning stond, vlogen de auto’s op de trein in brand”, zo schrijft ProRail. “De draad brak op een plek waar een onjuiste noodreparatie aan de bovenleiding was uitgevoerd. Door schakelhandelingen op het Operationeel Besturingscentrum Infra (OBI) werd er weer stroom op de kapotte draad gezet. Bij het uitvoeren van deze handelingen ging een schakelaar kapot, waardoor de stroom niet meer afschakelde en nog achttien minuten door de kapotte draad liep. Dit falen kon niet worden opgemerkt op het bedieningscentrum en verergerde de brand.” Er ontstond zelfs op drie plaatsen brand in de goederentrein doordat er maar stroom op de gebroken bovenleiding bleef staan.

Controles op verdere reparaties met ‘bijdraad’

De brand verwoestte uiteindelijk 42 auto’s en vier wagons. Bovendien was er tussen Breda en Roosendaal twee dagen geen treinverkeer mogelijk als gevolg van de herstelwerkzaamheden. Nadat ProRail merkte dat de bovenleiding op niet toegestane wijze was gerepareerd, controleerde de spoorbeheerder na het incident of en waar er nog meer dergelijke reparaties aan bovenleidingen zijn uitgevoerd. “Waar nodig zijn vervolgens herstelwerkzaamheden uitgevoerd”, stelt ProRail. “Daarnaast is onderzocht waardoor deze reparatiemethode kon worden toegepast. De werkwijze voor bedieningsdeskundigen op het OBI is aangepast zodat het bijschakelen van stroom in zulke gevallen pas gebeurt na contact met een treindienstleider.”

OBI-protocol voorzag niet in dergelijk incident

De medewerker van het OBI handelde volgens het bestaande protocol, zo concludeert ProRail. Een protocol dat niet voorzag in een dergelijk incident, zo blijkt uit de tijdlijn van het incident bij Etten-Leur. “Op het moment dat de bovenleidingdraad breekt, krijgt het OBI een signaal dat de bovenleiding is uitgeschakeld. De directe oorzaak van deze uitschakeling kan de dienstdoende medewerker niet zien. Een stroomuitval door overbelasting is op die locatie niet ongebruikelijk, bijvoorbeeld wanneer twee goederentreinen vlak achter elkaar rijden en te veel vermogen vragen van het elektriciteitsnetwerk. Om problemen door zulke overbelasting te voorkomen, schakelt het beveiligingssysteem de toevoer van stroom af.”

“De medewerker op het OBI neemt aan dat er sprake is van overbelasting en hij probeert de elektrische bedrijfsvoering te herstellen. In zijn systemen ziet hij vervolgens dat de bedrijfsvoering hersteld is. Er staat weer spanning op de kapotte rijdraad. De spanning schakelt daarna niet meer automatisch uit omdat tijdens deze handeling een bovenleidingschakelaar kapot ging waardoor de beveiliging niet werkt. Het gevolg is dat nog achttien minuten lang stroom blijft lopen. Dit zorgt ervoor dat de brand groter wordt. Op het moment dat de brandweer ter plaatse komt, wordt op haar verzoek een groter gebied door OBI spanningsloos geschakeld en gaat de stroom van de kapotte bovenleiding af.” Op dat moment woedt er al op diverse plaatsen brand in de autotrein.

Uit het onderzoek is dus gebleken dat de bovenleiding brak op een punt waar eerder een spoedreparatie was uitgevoerd. “Deze reparatie was nodig, omdat er slijtage was ontstaan aan de bovenleiding. Als een bovenleiding dun wordt, is de kans op breken groter en een gebroken draad zorgt voor hinder voor het treinverkeer. De rijdraad werd door het plaatsen van een zogenoemde ‘bijdraad’ tijdelijk gerepareerd omdat de vervanging van de rijdraad al gepland was. Het plaatsen van bijdraden is niet meer toegestaan, omdat deze reparatiemethode tot grotere schade en meer hinder leidt op het moment dat de draad daar toch breekt. Bovendien is er dan een verhoogd risico dat die bijdraad wordt meegesleept door de stroomafnemer van de trein.” Waarvan acte.

Maatregelen naar aanleiding van het incident

Om de toepassing van het plaatsen van bijdraden in de spoorbranche te voorkomen heeft ProRail in onderhoudscontracten vastgelegd welke methodes zijn toegestaan bij reparatie aan bovenleidingen. De naleving van deze afspraken controleren we periodiek. Na dit incident zijn de contracten en herstelwerkzaamheden direct gecontroleerd.

Schakelhandelingen die de medewerker van het OBI uitvoert op basis van procedures worden periodiek geëvalueerd en zo nodig geactualiseerd. Medewerkers van het OBI zullen voortaan altijd eerst contact leggen met de treindienstleider in het getroffen gebied voor ze eventuele stroomherstelwerkzaamheden uitvoeren.

Lees ook:

Geen schade aan spoor na brand op goederentrein, wel bodemverontreiniging

• Treinverkeer tussen Breda en Roosendaal tot vrijdagochtend gestemd na brand
• Goederentrein volgeladen met auto’s in brand bij Etten-Leur