Problemen plotten met de Klimaateffectatlas
Dat de klimaatverandering grote gevolgen krijgt is duidelijk, maar wie op welk moment met welke effecten wordt geconfronteerd, en waar, is al minder helder. De Klimaateffectatlas biedt uitkomst voor alle partijen die zich moeten voorbereiden op wat komen gaat. Ook ProRail zet de atlas daarvoor in. Beleidsadviseur Stefan Jak legt uit hoe.
De Klimaateffectatlas, ontstaan in 2007, is een online en gratis te raadplegen set kaarten. Hij laat op basis van data uit tal van bronnen (zoals het KNMI, Alterra en Deltares) zien welke toekomstige dreigingen worden verwacht op het gebied van overstroming, wateroverlast, droogte en hitte. De atlas wordt beheerd door de Stichting Climate Adaptation Services (CAS). Esri Nederland zorgt voor de visualisering van de data in zijn geografisch informatiesysteem ArcGIS.
Naast overzichtskaarten biedt de atlas extra context en detail op regionaal en lokaal niveau dankzij data van bijvoorbeeld de waterschappen, provincies en gemeenten. Daarmee is de atlas onmisbaar voor alle professionals die zich bezighouden met de klimaatadaptatie. Temeer omdat zij op basis van de landelijke Klimaateffectatlas hun
eigen atlas kunnen creëren, toegesneden op hun specifieke werkgebied.
Klimaatstresstest
Volgens het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie moet heel Nederland in 2050 ‘waterrobuust en klimaatbestendig’ zijn ingericht. Stap één daarbij is het in beeld brengen van kwetsbaarheden, via een periodieke klimaatstresstest. Ook ProRail heeft enige jaren terug zo’n stresstest gedaan, in opdracht van het ministerie van Ifrastructuur en Waterstaat. Stefan Jak, beleidsadviseur ruimte en specialist klimaatadaptatie bij ProRail: “Wij hebben ons hele spoornet over de voor ons relevante klimaatkaarten van de landelijke atlas gelegd om te bepalen waar zich in
de toekomst problemen en knelpunten kunnen voordoen. Het spoornet is natuurlijk sowieso kwetsbaar voor weersextremen; omgevallen bomen op het spoor, schade en hinder door blikseminslag, ondergelopen tunnels of emplacementen – wij kijken vooral naar de mogelijke gevolgen van wateroverlast bij extreme buien en stijgende waterstanden, maar ook naar bijvoorbeeld de bodemdaling in gebieden waar juist een watertekort kan
ontstaan.” Dat hebben we samengevat in onze eigen klimaateffectatlas voor het spoorsysteem.”
Belangrijkste inzicht: klimaatmodellen kloppen
Voor Jak is een van de belangrijkste inzichten uit die atlas dat de klimaatmodellen keihard kloppen. “We werken al een jaar of vier met onze eigen atlas en hebben gezien dat de klimaatmodellen het bij het juiste eind hebben: waar bijvoorbeeld wateroverlast wordt voorspeld, komt die ook daadwerkelijk voor. De atlas toont dus ons voorland. En we weten dat de problemen alleen maar groter worden. Dat is best spannend, de kaart gaat op die manier echt leven. Je weet op welke locaties zich potentieel problemen zullen voordoen – sterker nog: de kaart staat er vol mee. Daar zitten locaties bij die nog recent zijn aangelegd of aangepast en al goede voorzieningen hebben tegen bijvoorbeeld wateroverlast. Maar dat is lang niet overal zo. Een mooi voorbeeld is de spoorbrug over de Dinkel, in het grensgebied tussen Twente en Duitsland (in het spoortraject Almelo – Salzbergen, Duitsland, red.). Die brug is circa 100 jaar oud, en er hebben zich daar in de loop der jaren weinig problemen voorgedaan. Maar we weten nu dat dit ondiepe riviertje in de toekomst mogelijk vaker buiten zijn oevers zal treden, en wellicht ook met een grotere stroomsterkte van het water. Daar moeten we dus iets mee, in ieder geval willen we daar een beter beeld van krijgen.”
Fors prijskaartje aan klimaatbestendig maken van spoor
Zulke aandachtspunten betekenen ook dat er een soort ‘triage’ moet plaatsvinden, zegt Jak. “We werken toe naar de bepaling van wat we waar en wanneer moeten doen en hoe we dat willen doen. Maar ook onderzoeken we welke zaken we nog even kunnen laten liggen. Want er hangt natuurlijk een fors prijskaartje aan het klimaatbestendig maken van het spoor en de politiek moet daar ook het een en ander van vinden, die zal bepalen wat uitgevoerd kan worden op basis van onze voorstellen. Daarnaast kunnen we de problemen nooit alleen aanpakken, want de klimaatverandering heeft per definitie invloed op allerlei andere partijen; denk aan situaties waar bij hoogwater niet alleen het spoor platlegt, maar ook het onderliggende wegennet. Alles hangt met elkaar samen – al hebben we dat zogenoemde cascade-effect eerlijk gezegd nog maar nauwelijks goed in beeld. Maar het mooie van de Klimaateffectatlas is dat iedereen dezelfde klimaatdata gebruikt. Daar bestaat geen discussie over. Daardoor kunnen we ons concentreren op de problemen die zich voordoen, of en hoe we die gezamenlijk moeten aanpakken.”
Wens: storm en onweer nog toevoegen
De Klimaateffectatlas wordt regelmatig geüpdatet. Zo worden medio volgend jaar de meest actuele 2023-klimaatscenario’s van het KNMI in de kaarten verwerkt en ook andere partijen voegen regelmatig actuele data toe. “De detaillering van de kaarten in de atlas is daardoor heel groot”, zegt Jak. “En het model achter de kaarten zit echt goed in elkaar.” Dus er blijft niks te wensen over? “Nou, er zijn twee dingen die ik nog graag in de atlas verwerkt zou zien: waar zich in de toekomst vaker stormwinden en onweer zullen voordoen en in welke mate. Die data zijn nog in onvoldoende mate beschikbaar, maar voor ProRail is het natuurlijk belangrijk om te weten waar de kans het grootst is dat bomen omwaaien of waar en wanneer in het land de kans op blikseminslag het grootst is. Maar ik geef toe, dat zijn wel heel specifiek voor óns interessante data. Al met al zijn de landelijke Klimaateffectatlas en onze ProRail-versie unieke en enorm nuttige instrumenten. De buitenlandse collega’s die ik regelmatig spreek kijken jaloers naar ons omdat zij niet zo’n atlas hebben. Die moeten vaak alles nog zelf doen.”
Lees ook:
