“Nederlandse invoering van ERTMS is een zwaard van Damocles boven modal shift”

Dinsdag vond het ERTMS Congres in Den Haag plaats. Opvallende afwezige was Hans-Willem Vroon van RailGood. In een betoog schrijft Vroon dat we met een andere visie moeten kijken naar de algehele uitrol van ERTMS en de betrokken partners in dat verhaal.

De voorbereidingen van de uitrol van het European Rail Traffic Management Systeem (ERTMS) op delen van het Nederlandse gemengde spoornet zijn in volle gang. Het digitale ERTMS vervangt vanaf 2028 stapsgewijs het nationale treinbeveiligingssysteem ATB. Op de Betuweroute is ERTMS al sinds 2008 operationeel. Met een andere versie (Baseline 2) dan op het gemengde net wordt gerealiseerd (Baseline 3). Dat betekent dat, naast de ATB-locomotieven die moeten worden omgebouwd, ook ERTMS-locomotieven die voor de Betuweroute reeds waren voorzien van ERTMS, nu na 10 tot 15 jaar weer moeten worden opgewaardeerd.

Baten en kosten ERTMS

De Nederlandse regering heeft in 2019 besloten voor de invoeringsstrategie van ‘ERTMS only’, waarbij eerst het materieel wordt omgebouwd en daarna pas de infrastructuur. ERTMS in de infrastructuur kan daardoor stapsgewijs worden aangelegd en ATB wordt dan op die baanvakken verwijderd. Op de spoorlijnen die nog niet zijn voorzien van ERTMS, gebruiken de treinen het bestaande ATB. De treinen zijn ook voorzien van ERTMS om de sporen te gebruiken met het nieuwe ERTMS.

Financieel is de Nederlandse uitrolstrategie erg gunstig voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en ProRail ten opzichte van een duale uitrusting van de infrastructuur (dual signalling), waarvoor bijvoorbeeld Duitsland kiest in de Rijn Alpen Corridor. Bij dual signalling is het spoor voorzien van het nationale treinbeveiligingssysteem en ook ERTMS. Daardoor hoeven locomotieven met nationale treinbeveiligingssysteem niet te worden omgebouwd voor ERTMS, noch te worden vervangen. Dat voorkomt hoge kosten voor de vervoerders en materieeleigenaren.

Eerlijk verdelen

Indien de onrendabele top van de invoering van ERTMS dan niet wordt gecompenseerd, dan wordt vervoer duurder. Weliswaar wordt de helft van de upgrades en retrofits van de goederenlocomotieven voor ERTMS gesubsidieerd door de EU/Nederland en 90 procent van de prototyping, toch resteert een onrendabele top voor de spoorgoederenvervoerders van een paar honderd miljoen euro. Ook omdat voor het, spoorgoederenvervoer er nagenoeg geen baten voortvloeien uit de Nederlandse ERTMS-uitrol.

Verder duurt het nog bijna 28 jaar voordat ERTMS op het gehele Nederlandse spoornet is uitgerold. Vrijwel zeker is daardoor dat tegen de tijd dat ERTMS eindelijk volledig is geïmplementeerd, het alweer verouderd is. Ook moeten vervoerders noodgedwongen nog heel lang over ATB-baanvakken rijden met locomotieven met zowel ERTMS als ATB, hetgeen extra kosten voor vervoerders betekent. Tot ver na 2030 ook in het Nederlandse deel van Europese spoorgoederencorridors, zoals de spoorlijnen via grensovergang Bad Bentheim en in Amsterdam-Noordzeekanaalgebied.

Extra kosten voor vervoerders door ERTMS betekent in een prijsgevoelige markt als het goederenvervoer, waarin de marges klein zijn, een verschuiving van lading naar de weg (‘reverse modal shift’) en naar buitenlandse havens en inland terminals én een rem op de ontwikkeling van de sector in Nederland. Juist in een tijd dat verladers en havens meer spullen met het duurzame spoorgoederenvervoer willen vervoeren, is dat maatschappelijk zeer ongewenst.

Compensatie goederenvervoerders

Het is om twee redenen redelijk en eerlijk dat de Nederlandse regering de spoorgoederenvervoerders compenseert voor de onrendabele top van ERTMS gegeven de aanmerkelijke extra bedrijfskosten voor de goederenvervoerders die door rijksoverheidsbeleid worden veroorzaakt. Ten eerste omdat de Nederlandse overheid ook de reizigersvervoerders op het spoor geheel compenseert voor de effecten van de invoering van ERTMS. Ten tweede omdat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en ProRail groot financieel voordeel hebben van de uitrolstrategie ‘ERTMS only’ van de infrastructuur en duale uitrusting van de locomotieven.

Het is fair een deel van dat financieel voordeel aan te wenden om de onrendabele top van óók het spoorgoederenvervoer in Nederland te compenseren. Dit voorkomt dat lading verschuift van het spoor naar de weg en buitenlandse havens. Dit met alle negatieve effecten van dien op het verdienvermogen van Nederland en de extra uitstoot van schadelijke emissies voor klimaat, mens en milieu door meer vervoer over de weg, de extra slijtage van het wegennet en ook de extra verkeersonveiligheid op de wegen.

De compensatie voor het spoorgoederenvervoer kan prima plaatsvinden via een vergoeding voor de extra kosten van de ombouw en vervanging van de locomotieven voor ERTMS op basis van de treinkilometers die worden gereden op Nederlands grondgebied vanaf ingebruikname van de locomotief met ERTMS baseline tot maart 2031.

Harmonisering van ERTMS met omringende landen niet geborgd

Goederenvervoer per spoor is in Nederland 90 procent internationaal en 90 procent daarvan passeert de Nederlands-Duitse grensovergangen. Onzeker is nog steeds of het Nederlandse en Duitse ERTMS straks wel volledig geharmoniseerd (interoperabel) zijn. Laatste betekent dat een locomotief die in Duitsland voor ERTMS is toegelaten, ook in Nederland voor ERTMS onverkort is toegelaten zonder extra toelatingskosten en -tijd. Ook de operationele harmonisatie van gebruikersprocessen en regelgeving moet nog worden geborgd.

Harmonisering is een belangrijk zorgpunt omdat spoorbeheerders doorgaans infracentrisch en nationaal denken en handelen. Het gebrek aan harmonisering bedreigt het behalen van het hoofddoel van ERTMS, namelijk de integratie van nationale spoormarkten in één Europese spoorwegruimte (‘Single European Railway Area’). Eén Europese spoorwegruimte die duurzaam en efficiënt is, meer voordelen voor de gebruikers biedt en inclusieve groei in de EU ondersteunt. Dit om de sociale, economische en territoriale samenhang van de EU te versterken. Voor alle andere vervoerwijzen is een dergelijke barrièrevrije Europese ruimte al decennia een vaststaand gegeven.

Zorgen over de betrouwbaarheid binnen ERTMS

Gebaseerd op de ervaringen met de Betuweroute, hebben de spoorgoederenvervoerders zorgen over de betrouwbaarheid van het ERTMS-systeem. Het is nog onzeker of de leveranciers van ERTMS een betrouwbaar systeem gaan leveren en garanderen. Het ontbreekt vooralsnog aan onafhankelijk en doeltreffend ketenbeheer om de betrouwbaarheid en interoperabiliteit van het ERTMS systeem continu te verbeteren. Onafhankelijk en doeltreffend stelselmanagement is noodzakelijk, ook op de Betuweroute.

Met meer verticale sturing op de keten met zijn verschillende en deels ook internationale spelers. Bij storing van het ERTMS-systeem is door de ERTMS only keuze voor de infrastructuur geen ‘terugvaloptie’ meer om het treinverkeer met beperkingen toch af te wikkelen, zoals momenteel onder ATB wel het geval is. Daardoor wordt de impact van storingen aanzienlijk groter dan nu het geval is op het gemengde spoornet.

Herijking koers en bijstellen noodzakelijk

Ondernemersorganisatie in het spoorgoederenvervoer, RailGood, heeft recent aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, het Programma ERTMS en de Tweede Kamer bovenstaande onder de aandacht gebracht en gevraagd om herijking van de Nederlandse aanpak van de ERTMS-implementatie. Dit voor een concurrerend spoorvervoer om verladers te verleiden meer gebruik te maken van het spoor.

Nu het nog kan, is er noodzaak om de koers van het Programma ERTMS aan te passen om een bedrijfsmatig verantwoorde implementatie van ERTMS in het spoorgoederenvervoer te realiseren. Daardoor wordt ook het spoorgoederenvervoer in staat gesteld de zo maatschappelijk gewenste groei en modal shift te realiseren. De kosten en de baten van de ERTMS-implementatie moeten daarbij eerlijker worden verdeeld. Kiezen we voor een EuropeanRTMS implementatie die het vervoer per spoor concurrerender maakt, of voor een ExpensiveRTMS met een kleiner marktaandeel voor spoor?

Meer weten over ERTMS? Kom dan naar RailTech Europe, 21 Juni staat in het teken van het Digitale Spoor, zoals ERTMS, ATO en digitale communicatie. Klink hier voor registratie en meer informatie.