Nog 11 maanden, dan is het gedaan. Corina de Jongh neemt dan afscheid van haar rol als directeur van Railforum. Ja, zelfs afscheid van de spoorsector. Dat zal haar zwaar vallen, beseft ze zelf ook. “Ik heb een leven lang met veel passie en plezier in deze branche gewerkt. Ja, Railforum is mijn kindje, ik heb aan de wieg gestaan. Het zal niet meevallen om het los te laten, maar het gaat wel gebeuren.” Vandaag deel 1 van het tweeluik met Corina de Jongh.

Liefst 23 jaar lang is De Jongh al directeur van Railforum. “Is ook wel mijn eigen schuld”, lacht ze. “Toen Railforum in 2000 acht jaar bestond, werd mij gevraagd om de organisatie eens door te lichten. Railforum is opgericht in 1992 met als reden om alle partijen die in de spoorsector actief zijn samen te brengen en te laten samenwerken, in het belang van het personen- én het goederenvervoer. Het was de bedoeling dat het platform Railforum binnen zo’n vijf tot tien jaar goed zou functioneren.”

Toen De Jongh de organisatie in 2000 tegen het licht hield, was haar conclusie duidelijk. “Opdoeken die handel”, zegt ze met een spottend lachje erachteraan. “Tenzij… Ja, dat laatste had ik er natuurlijk niet achteraan moeten zeggen. Toen was ik het haasje, haha. Ik stelde dat Railforum toekomst zou hebben als je een bestuur hebt met verantwoordelijke mensen die ook echt nog in de sector actief zijn. Dus niet met gepensioneerden, maar met mensen die verantwoordelijk zijn voor wat er nu gebeurt.”

Door die toelichting op de kreet ‘opdoeken die handel’ kreeg De Jongh het verzoek om dan zelf maar die kar te gaan trekken. “Nou was ik op dat moment alweer geruime tijd als directeur actief voor HTM. Dat betekende een druk leven, veel vergaderingen en laat thuis. Ik was toen net bevallen van een tweeling, waardoor ik plots drie kinderen had. Dus ja, een wat geregelder leven is dan prettig. Wat ik toen nog niet besefte was dat ik er door mijn eigen enthousiasme en energie weer vol voor ging. En samen met een sterk team en bestuur was het een mooie uitdaging.”

Buikpijn door plannen voor marktwerking

Railforum werd in 1992 opgericht omdat er dat jaar nogal wat veranderde in de mobiliteitssector. “We lagen als Nederland ineens aan het randje van Europa, aangezien het Oostblok erbij was gekomen”, haalt De Jongh terug. “Daar waar we altijd het centrum van Europa waren geweest. Dat begon langzaam maar zeker de gehele logistieke wereld te veranderen. We zagen dat de Fransen, Duitsers en Polen allemaal aan het investeren waren in spoorgoederenverbindingen, waar wij nog niets deden. Plus dat de landen om ons heen allemaal investeerden in hogesnelheidslijnen. Toen kwamen gelukkig de plannen voor de Betuweroute. Ook zouden we hogesnelheidslijnen naar het zuiden, noorden en oosten aanleggen. Nou ja, voorlopig ligt alleen de HSL-Zuid er nog. Dus vandaar onze ambities voor betere internationale railverbindingen, ook als bijdrage aan de klimaatdoelen.”

“Verder werd er ook stadsvernieuwing doorgevoerd. De stations, die toen nog een soort van rioolputten waren, moesten gemoderniseerd worden. Dat programma heette Nieuwe Sleutel Projecten (NSP). Ik ben reuze trots op al die mooie stations! Ten derde werden er in veel steden Vinex wijken ontwikkeld, want ook toen hadden we te maken met een fikse woningbouwopgave. Daardoor kwam lightrail ineens weer op de agenda. Zo kwam Randstadrail tot stand, waar het in veel andere steden niet van de grond kwam. En kijk wat een succes!”

“Ten vierde: Nederland wilde naast transportland ook kennisland worden. We wilden het eerste land in Europa zijn dat een nationaal informatie- en ticketingsysteem had. Dat werd dus 9292. Wat veel mensen niet weten: 9292 staat voor de oprichtingsdatum, 2 september 1992. Dat was de werktitel, maar het is altijd zo gebleven. Toen ook zijn we gestart met de magneetchipkaart, komende van de papieren strippenkaarten. Ook daarin wilden we graag voorop lopen.”

Er was echter één andere ontwikkeling die tegelijkertijd liep en die – zoals we nu nog steeds merken – verregaande consequenties zou hebben. De Jongh knikt. “Er werd in Europees verband een aantal besluiten genomen ten aanzien van marktwerking. Men vond het prima, al die ontwikkelingen, maar het moest wel in een open markt gebeuren, dus zonder monopolisten. Nou, daar zaten we met al onze investeringsplannen. De politiek kreeg er terstond buikpijn van en dus wilde ze die hele investeringsbundel maar even op de lange baan schuiven. Maar daar waren partijen die er belang bij hadden natuurlijk weer niet zo blij mee. En dat waren er nogal wat. En niet de minsten ook!”

De geboorte van Railforum

Toen werd het Manifest van Railforum opgesteld, vertelt De Jongh. “Dat was nodig, want als de markt hybride wordt – dus publiek-privaat – waar zit dan nog het gemeenschappelijk belang van alle participerende partijen? En welke partij gaat nog investeren als er aanbestedingen moeten plaatsvinden met een termijn van 6 jaar? En alle publieke kennis? Die zou ook nog eens opgedeeld moeten worden. Maar ja, dat ging zomaar niet. Marktpartijen houden cruciale informatie in zo’n geval graag bij zich. Dus de partijen die graag wilden dat er wel geïnvesteerd werd in de mobiliteitssector hebben toen gezegd ‘oké, dan gaan we vrijwillig samenwerken in een vereniging’.”

Het is een pijn die zich anno 2024 nog steeds doet voelen, die van de verplichte marktwerking in een sector die zich daar niet voor leent. “Want het railsysteem, dat is en blijft het railsysteem”, zegt De Jongh. “Dan kun je wel zeggen dat ieder een stukje van de taart krijgt, maar als je dan de kennis niet deelt en niet samen wilt innoveren, wordt het een puinhoop. Uiteindelijk werd het doel van de samenwerking binnen Railforum in één mooie slogan voor al onze activiteiten samengevat: om het maatschappelijk en economisch rendement van het spoorvervoer te verbeteren.”

Het manifest werd ondertekend door de partijen die toen bestonden en een aantal ministeries. “Daarop zette de Tweede Kamer alle projecten in gang: de Nieuwe Sleutelprojecten, RandstadRail, de Betuweroute, de HSL, 9292 en de chipkaart.”

Railforum ging van start met een directeur die vanuit de NS op die positie werd gezet. “De ambitie was duidelijk: de sector moet zichzelf opnieuw uitvinden, want railgebonden mobiliteit wordt een markt”, aldus De Jongh. “Het idee was toen dat de sector zo’n vijf tot tien jaar nodig had om dat voor elkaar te krijgen. Maar na acht jaar bleek dat die sector inderdaad wel opgesplitst was, maar dat partijen elkaar zelfs soms publiekelijk de tent uit vochten. Ze wilden helemaal geen kennis delen en zo concurrerende partijen bevoordelen!”

Wielen van zo hard mogelijk staal

Een voorbeeldje? “Dat opknippen van alles werkte contraproductief”, legt De Jongh uit. “Zo had je bij het ene bedrijf iemand die verantwoordelijk was voor de rails en bij het andere bedrijf iemand die verantwoordelijk was voor de wielen van de treinen. Dan dacht die van de wielen ‘ik neem wielen van zo hard mogelijk staal, want dan zit de slijtage niet bij mij, maar bij die gast van de rails’…. En die dacht op zijn beurt ‘shit, ik heb slijtage door zijn slechte wielen’. Ik vrees dat we die marktordeningen, dat opsplitsen in allerlei stukjes, ooit hebben gedaan vanuit een bestuurlijk oogpunt, vanuit machtsdenken, wellicht vanuit angst. Niet vanuit optimalisatie van het railvervoer als dienst voor reizigers en verladers. Marktwerking of niet, samenwerken is noodzakelijk, vandaar dat ik zoveel waarde hecht aan de verbindende rol van Railforum”

De Jongh geeft dan ASML als voorbeeld. “Die grote succesvolle bedrijven staan er anders in en bouwen een volwassen eco-systeem. Daar zeggen ze: wij gaan net zo goed met onze klanten om als met onze leverancier. Want als onze leveranciers ons niet optimaal kunnen bedienen, kunnen wij onze klant ook niet bedienen. Bij die bedrijven is het zelfs zo geregeld, dat als één van de leveranciers niet kan leveren, om wat voor reden dan ook, een concullega het overneemt, puur om de keten sterk te houden. Nou, zover zijn we in onze sector nog niet.”

Behalve misschien in de wereld van de spooraannemers? “Ja, bij de aannemers zie ik daar de afgelopen jaren echt een verbetering in optreden. Veel meer collegialiteit, veel meer de optimalisatie voor het geheel. Kijk, die masterplanning, die ProRail een paar jaar geleden opgestart is, dat is essentieel: over de sector heen plannen, zodat alle partijen kunnen meebewegen en anticiperen. Ook is de samenwerking tussen aannemers en ingenieursbureaus goed, evenals die tussen de ingenieursbureaus onderling. Dat is ook belangrijk, zeker nu de vergrijzing toeslaat en vakmensen schaars worden. Maar het staat allemaal weer haaks op het rechtlijnig denken vanuit marktwerking en concurrentie. Dat vind ik jammer.”

Morgen deel 2 van het tweeluik met Corina de Jongh.

Wil jij Corina de Jongh opvolgen als directeur van Railforum? Hier vind je de vacature!